Een heerlijk kerkje in Limbricht
Het enige monument in de gemeente Sittard-Geleen dat is opgenomen in de Top 100 van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed is het oude Salviuskerkje van Limbricht. Het uit circa 1100 stammende kerkje ligt op een steenworp afstand van het kasteel Limbricht, dat in 1622 is gebouwd op de fundamenten van een middeleeuwse motteburcht. Toen in 1922 midden in het dorp een nieuwe parochiekerk werd gebouwd, vergat men de oude af te breken. Daardoor is niet alleen het oude kerkgebouw voor het nageslacht bewaard gebleven, maar ook de oudste gewelfschilderingencyclus van Nederland, die in 1977 onder twintig lagen kalk werd ontdekt.
Eigenkerk
De ligging nabij het kasteel is typisch voor een zogeheten eigenkerk. Dat is een kerk die de plaatselijke heer liet bouwen voor de inwoners van zijn heerlijkheid. De heer genoot de inkomsten in natura van de parochie, had het recht de pastoor voor te dragen en de koster te benoemen, maar was ook verantwoordelijk voor het onderhoud van het gebouw.
Zo werd zo'n duizend jaar geleden aan de voet van de burchtheuvel, mogelijk als opvolger van een houten kerk, een gebouw opgetrokken in Maaskeien. De noordwand ervan is nog aanwezig in het huidige gebouw. Aan de rechthoekige zaalkerk werd een eeuw later een recht afgesloten priesterkoor gebouwd. Eind dertiende eeuw werd dit koor uitgebreid met een apsis (veelhoekige uitbouw) in mergel.
De oudste gewelfschilderingencyclus van Nederland
De toenmalige pastoor Frederik was een broer van de heer van Limbricht. Hij was tevens deken van het voorname Severinuskapittel in Keulen. De invloed vanuit Keulen is te zien in de sluitsteen van het gewelf (waar de ribben van het gewelf samenkomen). Ook de gewelfschilderingen zijn aangebracht door een kunstenaar uit Keulen. De Drie Koningen, de stadspatronen van Keulen – hun relieken worden in de Dom aldaar bewaard –, nemen in de schilderingen een prominente plaats in.
In een tijd dat vrijwel niemand kon lezen of schrijven waren afbeeldingen van Bijbelse taferelen een geliefd middel om gelovigen vertrouwd te maken met de Heilige Schrift. In de apsis is de thematiek van de schilderingen gewijd aan Maria en de jeugd van Jezus: van de boodschap van de engel Gabriël tot de vlucht naar Egypte. Als tegenwicht van de aardse scènes dient een hemelse voorstelling met de kroning van Maria. De koortravee bevat(te) vier voorstellingen: de hemelvaart van Christus, het Laatste Oordeel, het hellemonster en de hemelpoort.
Nog meer kunst
Het huidige hoogaltaar stamt eveneens uit de tijd van pastoor Frederik. In latere tijd kwamen er altaren bij. In 1400 bezat het kerkje naast het hoogaltaar een Maria-altaar en een Matthias-altaar. Blijkbaar was er behoefte aan meer ruimte, want in de vijftiende eeuw werd de kerk uitgebreid met een toren en een zijbeuk.
Deze bouwimpuls ging uit van het adellijke geslacht Scheiffart de Merode op het kasteel. Deze familie nam in 1510 ook het initiatief tot de oprichting van een Anna-altaar.; de moeder van Maria genoot in die tijd grote verering. De afgesleten grafsteen in het middenpad van de kerk zou wel eens van een heer van deze kasteelfamilie kunnen zijn. Aan de familie Van Breyl, die het huidige kasteel heeft laten bouwen, herinnert op het koor een memoriesteen uit 1688, geplaatst door de laatste naamdraagster van dit geslacht. Begin negentiende eeuw zorgde pastoor Page ervoor dat het kerkje werd verrijkt met een balustrade-orgel (vermoedelijk rond 1700 gebouwd door Johan Jacob Brammertz) en drie schilderijen vervaardigd door Jan Gouverne (1739-1812).
Het kerkgebouw is thans eigendom van de Stichting Kasteel Limbricht. De vrijwilligersgroep Amici Salvii organiseert er rondleidingen, tentoonstellingen en concerten. Deze laatste komen hier bijzonder goed tot hun recht. Wetenschappelijk is vastgesteld dat de akoestiek van het Salviuskerkje tot de beste van Nederland behoort.
Guus Janssen en Peter Schulpen
Voor meer informatie over dit onderwerp zie:
F.Th.W. Smeets e.a., Lemborgh, het kasteel en zijn Sint-Salviuskerk te Limbricht (1984) 115-155, 185-269.
M.J.A. Vermunt, ‘De oudste christerlijke architectuur in ons gebied’, in: in: Sittard, uit bronnen geput, band 1 (1993) 15-37.
A.M.P.P. Janssen, ‘De stichting van het altaar voor St. Anna te Limbricht’, in: Historische Jaarboek voor het Land van Zwentibold 17 (1996) 56-64.
P.B.N. van Luyn, ‘De ramen van de oude Salviuskerk’, in: Historische Jaarboek voor het Land van Zwentibold 23 (2002) 83-92.
P.B.N. van Luyn, ‘De Driekoningen en de oude Salviuskerk te Limbricht’, in: Historische Jaarboek voor het Land van Zwentibold 25 (2004) 43-54.
P.B.N. van Luyn, ‘Vragen rondom Limbricht Zaalkerkje’, in: Historische Jaarboek voor het Land van Zwentibold 27 (2006) 55-59.
J.M.E. Vleeshouwers, F.H. Keysers, A.M.P.P. Janssen Restauratie Kasteel Limbricht en Salviuskerkje. Bouwvallen worden monumenten (2011) 81-139
F.J.C.M. de Kok, Sint-Salvius (2013)
P.B.N. van Luyn, A.M.P.P. Janssen, J.M.E. Vleeshouwers, J.M.P. Wolters, De oude Sint-Salviuskerk te Limbricht (2017).
Zie ook website Het Salviuskerkje
