Romeinen in Bicht en omgeving
‘Het 75 cm hoge beeld dat maandag in Grevenbicht is opgegraven blijkt thans, naar de mening der deskundigen, een Romeinse afgod, waarschijnlijk Jupiter of Heracles, te zijn. Het beeld, waarvan men de even kloeke als fraaie vormen bewondert, heeft vermoedelijk gestaan in een der kleine bidkapellen, welke de Romeinen gewoon waren langs hun heirwegen op te trekken.' Dit onderschrift bij een foto op de voorpagina van het Limburgsch Dagblad van woensdag 26 mei 1948 informeerde de lezers over een bijzondere archeologische vondst.
Een half jaar later, op 23 november 1948, maakte het LD melding van de vondst van nog een Jupiterbeeld op hetzelfde perceel van de heer Michiels aan de Houtstraat in Grevenbicht. Conservator Jacques Offermans van het museum Land van Sittard wilde de beelden direct tentoonstellen en aankopen. De conservator van het museum van het Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap te Maastricht, prof. dr. J.J.M. (Zef) Timmers uit Sittard, wilde in 1952 zelfs alle objecten van vijfentwintig gemeenten uit zijn provinciaal museum die niet van algemeen Limburgs belang waren ruilen voor de Jupiterbeelden uit Grevenbicht. Dat is niet doorgegaan. Nu zijn de twee Jupitersculpturen te bewonderen in Museum De Domijnen, in de vaste expositie van 24 topstukken van de gemeente Sittard-Geleen, waarvan Grevenbicht tegenwoordig deel uitmaakt.
Romeins Bicht
Al voor de vondst van de Jupiterbeelden hadden de amateurarcheologen vader en zoon Beckers uit Beek in hun boek Voorgeschiedenis van Zuid-Limburg (1940) gewezen op het groot aantal Romeinse bewoningssporen in Grevenbicht en Obbicht. In 1875 was op de Hitsberg in Obbicht een Romeins dubbelgraf ontdekt, en in 1924 op een terrein aan de Houtstraat te Grevenbicht een Romeinse putrand. Verder waren in deze omgeving veel Romeinse wegsporen blootgelegd. De zogenoemde Jodenberg in Grevenbicht (nabij de Joodse begraafplaats) werd al vroeg gezien als een Romeinse grafheuvel.
In de jaren 1963-1968 werden tijdens tuinwerkzaamheden nabij het pand Kempenweg 67 te Obbicht elf puntgave laat-Romeinse munten opgegraven. Tijdens het bewerken van een akker 'Aan de Goede Ruit' is in 1986 een halve maalsteen gevonden die gelijkenis vertoont met Romeinse maalstenen.
Romeinse sporen niet alleen in Bicht
Ook in andere delen van de huidige gemeente Sittard-Geleen zijn sporen gevonden van de Romeinse beschaving, die hier van circa 50 v.Chr. tot ongeveer 450 n.Chr. bepalend was. Rond 1817 zijn in de nabijheid van het kasteel en het oude Salviuskerkje van Limbricht, waar een Romeinse weg heeft gelopen, twee askisten (sarcofagen) ontdekt. In 1842 is in het stroomgebied van de Rode Beek, tussen Tuddern en Broeksittard, een circa 250 meter lange veenbrug blootgelegd. In 1882 is aan de Marcellienstraat te Oud-Geleen een askist opgegraven.
De meest markante vondst van een Romeins object komt uit Buchten. Hier werd in 1976 een bronzen beeldje van een haan en een daarvan losgeraakte sokkel met inscriptie opgegraven. Het is een offerbeeldje dat door een Romeinse legionair is gebruikt als dank (wijgeschenk) voor zijn ongeschonden terugkeer uit de strijd. Het cultusbeeldje is tegenwoordig een archeologisch icoon van de regio: het Haantje van Buchten is een begrip.
In deze eeuw zijn aansprekende Romeinse vondsten gedaan nabij het stadscentrum van Sittard. In 2007 en 2010 werden in en bij oude beeklopen veel metalen voorwerpen en grote hoeveelheden aardewerk uit de Romeinse periode opgegraven. Ook werden Romeinse nederzettingsstructuren (sporen van bebouwing) blootgelegd.
Romeinse wegen
Dat onze regio werd doorsneden door Romeinse wegen, daarvan getuigen niet alleen archeologische sporen maar ook schriftelijk bronnen. De geograaf Claudius Ptolemaeus vermeldde rond 150 n. Chr. in zijn Geographica de plaats Teudurum (Tuddern). In het Itinerarium Antonini, een soort reisgids uit de derde eeuw, wordt Tuddern aangeduid als een pleisterplaats aan de grote weg van Xanten naar Heerlen. Deze weg had ook een aftakking naar Maastricht. Van beide wegen, die weer aansloten op de grote heerbaan van Keulen naar de Kanaalkust (recent de Via Belgica genoemd), zijn in onze gemeente delen teruggevonden. In de Sittardse wijk Hoogveld is een deel van een Romeinse weg ontdekt, die waarschijnlijk van Tuddern langs Limbricht richting Bicht liep en die aan de overzijde van de Maas aansloot op een Romeinse hoofdweg. De Maas gebruikten de Romeinen om graan en goederen te vervoeren.
Vooral op plaatsen waar landwegen en waterwegen zich kruisten, zoals Maastricht, ontstonden Romeinse handelsnederzettingen met vaak een tempel. Was er in de Romeinse tijd ter hoogte van Grevenbicht-Obbicht naast een oversteekplaats ook een kleine nederzetting en verklaart dat het grote aantal Romeinse vondsten aldaar? Een vraag die uitnodigt tot verder onderzoek!
Peter Schulpen m.m.v. Ries van Doorn
Voor meer informatie over zie:
Titus Panhuysen, ‘In het achterland van Romeinse steden’, in: Limburg. Een geschiedenis I, tot 1500 (2015) 81-114.
Harry van Enckevort en Joep Hendriks, ‘Het platteland van Romeins Limburg’, in: Limburg. Een geschiedenis I, tot 1500 (2015) 115-152.
Karen Jeneson, ‘Transformaties van land, economie en samenleving in Romeins Zuid-Limburg’, in: Limburg. Een geschiedenis I, tot 1500 (2015) 115-152.
J.H.F. Bloemers, Muntschat Obbicht. Een laat-Romeinse muntschat uit Obbicht (1970).
A.J. Munsters, ‘Een 'Frankische' vingerring’, in: Publications de la Société Historique et Archéologique dans le Limbourg 107/108 (1971/72) 233-242.
J.P.A. van der Vin, ‘Obbicht: Romeinse munten op en om een villaterrein’, in: Jaarboek voor munt- en penningkunde 71 (1984) 5-25.
K. Adams en M. Aarts, ‘Oudheidkundig bodemonderzoek in de gemeente Sittard, 6’, in: Historisch Jaarboek voor het Land van Zwentibold 17 (1996) 170-174.
M.J.H.A. Schrijnemakers, Geschiedenis van Geleen, deel 1 (1998) 43-48, 52-55.
P.B.N. van Luyn, ‘Vragen rondom Limbricht’, in: Historisch Jaarboek voor het Land van Zwentibold 28 (2006) 54, 55.
Jean Knoors en Miel Jaspers, ‘De Romeinse putrand van Grevenbicht in nationaal en Europees perspectief’, in: Historische Jaarboek voor het Land van Zwentibold 30 (2009) 155-169.
Ries van Doorn, ‘Romeins Broeksittard: veenbrug, vondsten en villa’s’, in: Archeologie in Limburg (augustus 2010) 11-15.
Stephan Weiss-König en Marion E.N. Aarts, ‘Landschap en bewoningsgeschiedenis rondom de stadskern van Sittard. Plangebieden Zitterd Revisited en Het Domein’, in: Historisch Jaarboek voor het Land van Zwentibold 33 (2012) 151-154.
Ton Derks en Béatrice de Fraiture (red.), Een Romeins heiligdom en een vroegmiddeleeuws grafveld bij Buchten (L) (2015).
Voor de archeologisch atlas van de oudheid, zie de link Archeologische Atlas van de Oudheid - Vici.org
Naar de actuele kennisstand van de Romeinse tijd in Limburg aan de hand van archeologisch onderzoek tussen 2007-2013: Romeinse tijd in Limburg (sam-limburg.nl)
