RM33777 Sittard - Watersley 1 : Buitenhuis / Klooster / School / Zorginstelling
Het landhuis werd in 1752 gebouwd door de toenmalige leendrager Loijens (gehuwd met Delhougne, vandaar het alliantiewapen).
Locatie: Sittard, Watersley 1
50° 58' 47" NB, 5° 53' 5" OL
Rijksmonument: 33777
Kadaster: STD00-C-4617
Bouwstijl: (het originele landhuis) Lodewijk XV-stijl met rococo gevelsteen
Bouwhistorie: Het landhuis werd in 1752 gebouwd door de toenmalige leendrager Loijens (gehuwd met Delhougne, vandaar het alliantiewapen). De voorgevel was 24 m breed, en het gebouw was slecht 6,5 m diep. Het bestond uit begane grond en één verdieping met kap en had links en rechts van de ingang (net als boven links en rechts van de wapenschilden) vier vensters. Onderkelderd was slechts een klein deel onder de ingang. Aan beide zijden stond een lager bijgebouw dat enkele meters naar voren sprong. Op oude foto’s is e.e.a. nog goed te zien. Het behield zijn oorspronkelijke vorm en aanzicht tot de grote verbouwingen van 1897-1902. Verbouwingen: 1e fase 1897-1898: naar plannen van architect Kayser uitgevoerd door de firma Pauli uit Roermond : Aan de achterzijde werd het smalle kasteel over de hele lengte verbreedt met een gang. Het zijgebouw links werd afgebroken, de gevel van oorspronkelijk 24 meter lang met 8 meter verlengd, en alles met een etage verhoogd. Vervolgens werd loodrecht daarop, voor de helft naar voren uitstekend een nieuwe zuidvleugel van 50 meter lang gebouwd. Alle nieuwbouw werd volledig onderkelderd. Stenen werden ter plaatse gebakken. 2e fase 1900-1902: het zijgebouw rechts met oude kapel werd afgebroken. In spiegelbeeld met links werd nu ook rechts aangebouwd inclusief de grote nieuwe kapel in neogotische stijl. 3e fase 1920-1924: naar plannen van architect Wielders gebouwd door firma Nold uit Geilenkirchen: Eerst werden de zogenaamde economiegebouwen, een boerderij en alles wat daar bij hoorde, gebouwd, als drie lange parallel lopende gebouwen rechts van de kapel en loodrecht daarop. De twee achterste waren aan de kapelkant verbonden en vormden zo een aan drie kanten gesloten boerderij. Het voorste gebouw had aan het einde een loodrecht daarop staand gedeelte. In 2011 is daarvan alleen nog het zeer verbouwde voorste gebouw over. Daarna werd in 1923/24 de zogenaamde Josefsbau gebouwd, en wel een vleugel van 41 meter lang loodrecht op en aan het einde van de zuidvleugel (linkervleugel) verder naar links uitstekend, 12 meter breed en 16 meter hoog. De nieuwe vleugel stond oorspronkelijk geheel los van de rest met ingang rechts opzij, en werd pas later op de begane grond met een gang met knik erin verbonden met het hoofdgebouw. Tevens werd het torentje op de kapel vervangen. In 1946 werd de kapel verbouwd / vereenvoudigd; in 1957 werd de voorvleugel geheel onderkelderd. 4e fase: 1959-1963: naar plannen van architect Cristofoli gebouwd door de firma Laudy uit Sittard: de Josefsbau werd verhoogd en verder verbouwd. De aansluiting met het hoofdgebouw werd in 1960 geheel vernieuwd en daarachter bouwde men een mooie veelhoekige traptoren. Van daaruit werd de oorspronkelijke H gesloten met een nieuw schoolgebouw van 4 etages, waartoe een heel stuk (meer dan 20.000 m3) van de oude tuinen en de aflopende helling moest worden afgegraven, zodat de zeer steile rand zoals we die nu nog kennen achter het gebouw ontstond. Dit schoolgebouw stond iets naar achter ten opzichte van de Josefsbau, zodat er aan de noordvleugel een verbindingsstuk nodig was dat gebouwd werd met een onderdoorgang, de zogenaamde witte poort. Met dit alles was alleen al in deze fase het gebouw qua inhoud zeker verdubbeld. Het originele landhuis is nog maar een fractie van het huidige gebouw. Verder werd de kapel geheel gemoderniseerd in de stijl van de jaren ’60 van de 20e eeuw. 5e fase: 1967-1968: het gebouw werd door de firma Laudy, architect Cristofoli, geschikt gemaakt voor bewoning door gehandicapten. Het gehele gebouw werd binnen verbouwd, waarbij de indeling binnen ingrijpend werd veranderd, en er kwamen twee liftgebouwen op de binnenplaats tegen resp. vooren achtervleugel in het midden. Ook de statietrap zoals die er nu staat voor de hoofdingang is uit deze periode: daarvoor liep het hele terrein geleidelijk af. De boerderij werd grotendeels afgebroken. Ook na die tijd is er binnen voortdurend verbouwd om het gebouw steeds aan te passen.
Exterieur: Van het originele landhuis: voorgevel van negen traveeën met midden-risaliet en hoekpartijen tussen geblokte lisenen van natuursteen. Ingangsomlijsting in Lodewijk XV-stijl, uit 1752; daarboven hardstenen alliantiewapen Loijens-Delhougne en een jachtvoorstelling omgeven door rococo-ornament. Segmentboogvensters in hardsteen. De voorzijde is later met één etage verhoogd en naar twee zijden verlengd.
Interieur: Van het interieur van oorspronkelijke landhuis weten we weinig. Interieurfoto’s van voor 1897 zijn niet bekend. Het gebouw was erg klein en is eigenlijk voor de komst van de paters nauwelijks bewoond geweest. Er is een korte beschrijving van kort voor de eerste verbouwing, een plattegrond van de parterre van voor 1800 van Matthias Soiron (niet 100% betrouwbaar maar geeft een indruk) en bij de verbouwingen door de firma Laudy in de jaren 1960 werd bouwkundig onderzoek gedaan door de heer A. Ruigt, die ook een schetsje maakte van zijn bevindingen. We weten dat er in de hal een dubbele statietrap was naar de verdieping (verdwenen in de 1e verbouwingsfase). Naar links lagen achtereenvolgens eetkamer en keuken, dan in een tussengebouwtje de bottelarij en in het zijgebouw de remise. Rechts eerst de zaal, daarnaast achter elkaar tegen de zijgevel twee cabinetten, in het tussengebouwtje de kapel en in het zijgebouw de paardenstallen. Op de etage lagen zowel links als rechts in elk geval een groter en twee kleinere vertrekken. Van die hele indeling is weinig meer over. In de gang uit 1897 die over de volle lengte achter het oorspronkelijke landhuis door het gebouw loopt ziet men nog enkele van de oorspronkelijke buitenvensters naar de achterkant. Mogelijk zijn er nog sporen van stucwerk onder de verlaagde plafonds. In het vertrek op de 1e etage achter de gevelstenen (kamer van de gardiaan in de paterstijd) is nog een houten plafond met enig snijwerk, waarschijnlijk van na 1895. Van het interieur van de kapel uit 1902 weten we meer van een aantal oude foto’s. Het was oorspronkelijk een vrij druk neogotisch interieur, dat in 1946 werd vereenvoudigd en in 1962/63 werd omgebouwd tot een typisch jaren ’60 kerkinterieur. Ook daarvan is niets meer over. Na 1967 kreeg de kapel bestemmingen als gymzaal en meubelwerkplaats. Alleen enkele glas in loodramen herinneren nog aan de oude bestemming.
Cultuurhistorie: Maastrichtenaar Arnoldus Godefridus Loyens was leendrager van het leengoed Watersley, het grootste groot-leen afhankelijk van het kasteel van Born met als centrum de Watersleyerhof. Hij noemde zichzelf Heer van Watersley en liet het “kasteel” Watersley bouwen op de helling tegenover de hoeve en liet daarop zijn handtekening achter in de vorm van de alliantiewapens van de families Loyens en Delhougne en het jaartal 1752 (MDCCLII). Links (heraldisch rechts) staat het wapen Loyens: in zilver een zwart molenijzer met boven en onder een rode lelie en links en rechts een rood klaverblad van drie bladeren; rechts (heraldisch links) Delhougne: in goud een rode dwarsbalk met boven twee en onder één rood vlammend hart. Eronder is een jachttafereel te zien. Ook op een nog bewaarde originele windvaan (hangt in de hal boven de voordeur) staan dezelfde wapens. Het “kasteel” was bedoeld als jachtslot en zomerhuis, maar vooral als statussymbool met een prachtige voorgevel en daarachter eigenlijk erg weinig. -In de tuin van de paters lagen langs het pad naar hun kerkhof (geruimd in 1967) 14 kruiswegstaties in de vorm van kleine kapelletjes, en een Lourdesgrot uit 1913 met Mariabeeld gemaakt door firma Fleck uit Fulda. Verder is er een vroeger rustaltaar (1913) met hoge opstand, waarop (ook van de firma Fleck) een grote engel in neogotische stijl stond onder een koperen baldakijn. Een en ander thans zwaar beschadigd en deels verdwenen. Op het altaar is op een banderol nog steeds leesbaar “angelus ejus vobiscum est”.
Bijzonderheden: Er is een vrij uitvoerige beschrijving van de terreinen en gebouwen uit 1924 bewaard. Het water werd opgepompt (met windmotor vlgs de topografische kaart uit 1907) uit een put achter het gebouw naar een voorraadvat in het torentje op de kapel om zo druk op de leidingen in het gebouw te krijgen.
Opmerkingen: Het gehele complex stond in 2011 voor 95% leeg en heeft veel onderhoud nodig. Toch verdienen in elk geval van het hoofdgebouw het gedeelte van vóór 1910 en de 14 voetvallen in de tuin bescherming.