GM231 Sittard - Walramstraat 23 : Klooster / Ziekenhuis
De oudste delen van het voormalige klooster annex ziekenhuis van de Zusters van de Goddelijke Voorzienigheid uit het Franse Créhen (Bretagne) zijn in 1905 gebouwd naar ontwerp van architect Hubert Bertrams uit Roermond.
Locatie: Sittard, Walramstraat 23
51° 0' 5" NB, 5° 51' 48" OL
Gemeentelijk monument: 231
Kadaster: STD00-K-4049
Bouwstijl: Traditionele bouwstijl met neo-renaissance elementen (hoofdbouw en vleugels) en traditionalisme (kapel en mortuarium)
Bouwhistorie: De oudste delen van het voormalige klooster annex ziekenhuis van de Zusters van de Goddelijke Voorzienigheid uit het Franse Créhen (Bretagne) zijn in 1905 gebouwd naar ontwerp van architect Hubert Bertrams uit Roermond. Het betrof de bouw van een langgerekte kloostervleugel, uitsluitend bestemd als woongebouw. Onder invloed van huisarts Schoenmaekers uit Sittard en de Heerlense chirurg Hustinx werd de orde hoe langer hoe meer betrokken bij zorgzame taken als verpleging van burgers en begeleiding bij sterfprocessen. Mede als gevolg van de uitbreiding van het takenpakket werd de kloostervleugel uit 1905 al in 1908 uitgebouwd. De ontwerper van de nieuwbouw was architect Nic. Ramaekers uit Sittard. In 1923 werd het ziekenhuis 'De Goddelijke Voorzienigheid' als algemeen ziekenhuis erkend. De zusters breidden de zorgactiviteiten uit en trokken externe specialisten aan. De uitbouw van het ziekenhuis had alles te maken met de explosieve bevolkingsgroei in de westelijke mijnstreek in die tijd. Er werd daarom in 1925 gekozen voor de bouw van een compleet nieuw ziekenhuiscomplex, aanpalend aan de bestaande kloostervleugels. De arts Van der Hoff, aangesteld in 1924 en vanaf 1927 directeur van het ziekenhuis, was de grote promotor achter de bouwcampagnes. Ten behoeve van de grootschalige uitbouw werd het Leidse architectenbureau van L. van der Laan en ir. Jan A. van der Laan aangetrokken, waarmee Van der Hoff persoonlijke contacten onderhield. Tussen 1928 en 1932 kreeg de uitbreiding vorm. In de jaren zestig en zeventig werd een groot deel van de bebouwing uit 1926-1932 ten behoeve van nieuwe ziekenhuisvleugels gesloopt. Tussen 1973 en 1978 kreeg het ziekenhuis grotendeels zijn huidige omvang. In 1987 vond een fusie plaats met het ziekenhuis van Geleen en werd de naam gewijzigd in Maaslandziekenhuis.
Exterieur: Het complex omvat de oorspronkelijke hoofdbouwmassa uit 1905 met aangebouwde zijvleugels uit 1907-1908 en kapel met zijvleugels, achtervleugel en mortuarium uit 1926-1933. De langgerekte kloostervleugel uit 1905 vormt de kern van het complex, is opgetrokken in een traditionalistisch idioom en gaat nagenoeg geheel schuil achter latere aanbouwen. Het bouwdeel telt drie bouwlagen, heeft een langgerekte plattegrond en is evenwijdig aan de Walramstraat gepositioneerd. Het zadeldak is gedekt met blauwe muldenpannen. Het geheel is opgetrokken in donkerrode baksteen, gemetseld in kruisverband en platvol gevoegd. De verdiepingen zijn van elkaar gescheiden door gemetselde cordonlijsten. Ter hoogte van de vensters zandstenen horizontale banden. De segmentboogvensters hebben gemetselde rollagen met zandstenen hoeken sluitstenen. De gevel wordt beëindigd door een gemetselde tandlijst met daarboven een geprofileerde houten bakgoot. Centraal in de gevel een middenrisaliet met vernieuwde topgevel met gemetseld driepasmotief, waarbinnen een rondboognis met zandstenen, met acanthus gedecoreerde console. De oorspronkelijke houten zesruits vensters met bovenlicht zijn voor een deel bewaard gebleven. De oorspronkelijke dakvensters zijn vervangen door een aaneengeschakelde vensterzone in het dakvlak. Het gemoderniseerde interieur bevat nog een aantal oorspronkelijke onderdelen, waaronder hardstenen vloeren, trappenhuizen met betegeling en paneeldeuren met glas-in-lood. De vleugels uit 1907-1908, gebouwd aan weerzijden haaks op de bouwvleugel uit 1905, zijn typologisch en qua materialisatie nagenoeg identiek aan de oudste bouwvleugel. Voor de beschrijving wordt dan ook verwezen naar de voorgaande alinea. In de kopgevels in zandsteen de aanduiding AN/NO 19/07. De gemetselde cordonlijsten ontbreken. De vleugels zijn in de jaren dertig, vijftig en zeventig aangepast ten behoeve van de ziekenhuisfunctie. Deze aanpassingen hebben geleid tot een versobering van het exterieur (eenvoudige vensters, vensterzone in het dakvlak). Aan de zuidoostzijde nabij het ‘moderne’ deel van het ziekenhuis is in de jaren zeventig een nieuwe voorzetgevel aangebracht. In 1925 werd gekozen voor de bouw van een compleet nieuw ziekenhuiscomplex, aanpalend aan de bestaande kloostervleugels. Ten behoeve van de uitbouw werd het Leidse architectenbureau Van der Laan aangetrokken. In het nieuwe ziekenhuis van Sittard uit 1926-1932 is een vormgeving toegepast, waarbij een traditionalistisch ontwerp met een modernistische accent is gecombineerd. In de oorspronkelijke opzet manifesteerde het complex zich als een samenstel van geschakelde paviljoenvleugels in een sobere, terughoudende stijl. Bijzonder is in dit verband de kapel op de hoek HeinsewegWalramstraat, die door zijn dominante positie en bewuste planning vóór de oude kloostergebouwen een sleutelpositie inneemt. Hierdoor heeft het bouwwerk een overheersende uitstraling op de omgeving. Hoewel het grootste gedeelte van het ziekenhuiscomplex ten oosten van het Frans klooster in de jaren zestig en zeventig is gesloopt, bleven de vleugels met kapel op de hoek van de Walramstraat-Heinseweg gespaard. De haaks op de Walramstraat gesitueerde kapel is een eenbeukig gebouw met lage aanbouwen als zijbeuken, uitgebouwd met een halfronde koorsluiting met kooromgang aan de straatzijde. Tevens zijn aan de altaar zijde aan weerszijden uitbouwen met zadeldaken gerealiseerd. Het dak landschap bestaat uit een zadeldak boven het middenschip, lessenaar daken boven de zijbeuken, en een kegeldak boven de apsis. De daken zijn gedekt met gesmoorde opnieuw verbeterde Hollandse pannen en wateren af via houten bakgoten. In de dakvlakken van het middenschip zes driehoekige dakkapellen. Het nokuiteinde van het zadeldak aan de straatzijde wordt gemarkeerd door een met koper beklede vierkante dakruiter met naaldspits. In het gevelbeeld ligt de nadruk op vlakke muren van okergele bakstenen in Vlaams (ketting)verband met platvolle voegen. De spaarzame accenten bestaan uit rollagen en deklijsten. In de gesloten gevels zijn vensters als gaten uitgespaard: merendeels rondboogvensters met getoogde strekken, vulstukken en geglazuurde dorpelstenen. De vleugels zijn opgetrokken in twee bouwlagen, gedekt met een zadeldak met gesmoorde opnieuw verbeterde Hollandse pannen en houten bakgoten. De gevels in okergele bakstenen in Vlaams (ketting)verband met platvolle voegen hebben zesruits houten vensters met bovenlichten. In de dakvlakken vierruits houten dakkapellen met platte afdekking. In de vleugel links van de kapel bevindt zich aan de zijde van Heinseweg een rondboogvormige ingang met zandstenen hoekblokken, een drieledig gemetselde, getoogde strek en glas-in-lood. Boven de deur een smeedijzeren kruis. Aan de Heinseweg bevindt zich het mortuarium uit 1933. Het betreft een eenlaags bouwwerk, opgetrokken in okergele baksteen in Vlaams (ketting)verband met een zadeldak met gesmoorde opnieuw verbeterde Hollandse pannen en houten bakgoten met gootklossen. De zijgevels zijn geleed door middel van lisenen, waartussen rondboogvenstertjes met getoogde strekken, vulstukken en geglazuurde dorpelstenen. Het nokuiteinde van het zadeldak aan de straatzijde wordt gemarkeerd door een smeedijzeren kruis. De vooruitspringende ingangspartij aan de straatzijde is eveneens gedekt met een zadeldak en heeft een forse rondboogingang met dubbele houten deur en gesneden bovenlicht in ruitmotief met glas-in-lood. Het voormalige ketelhuis met hoge schoorstenen aan de noordoostzijde van Het voormalige ketelhuis met hoge schoorstenen aan de noordoostzijde van het mortuarium is nagenoeg identiek aan de vleugels aan weerzijden van de kapel.
Interieur: De ruimtelijke indeling van de kapel bestaat van noordoost naar zuidwest uit achtereenvolgens: een open portiek; een middenschip met twee lagere zijbeuken en een koor met smallere halfronde apsis. Het portiek verschaft direct toegang tot het schip. Op de verdieping bevindt zich een tribune voor het orgel en het zangkoor, gedragen door zandstenen pijlers. Het schip heeft een axiaal bankenplan met twee vakken aan weerszijden van een middenpad in het middenschip. De wanden zijn uitgevoerd in schoon metselwerk. De rondboogvensters hebben glas-in-loodramen met figuratieve voorstellingen, veelal scenes uit het leven van Christus. Het gewelf van het middenschip wordt gedragen door gemetselde ontlastingsbogen, eindigend in uitkragend siermetselwerk met zandstenen ornamenten. Het schip en het koor gaan ruimtelijk in elkaar over, waarbij het priesterkoor zich boven het schip verheft. Rechts bevindt zich het tabernakel. Links van het priesterkoor een voorstelling van een tronende madonna met kind. Aan weerzijden van de kapel bevinden zich twee nagenoeg identieke, haakvormige vleugels die aansluiten op de bouwdelen van 1907-1908.
Cultuurhistorie: Het Frans Klooster als onderdeel van het Maaslandziekenhuis is gelegen tussen de Walramstraat, Heinseweg, Elisabeth van Barstraat en de Overhovenerstraat. De hoofdingang ligt aan de Walramstraat, één van de belangrijkste verbindingen tussen de binnenstad en het NS-station. Het gebied maakte tot en met het begin van de twintigste eeuw deel uit van een uitgestrekt landbouwgebied tussen de stadskern en het buitendorp Overhoven. Door de aanleg van de rijksweg Maastricht-Nijmegen (circa 1845) en de spoorlijn Maastricht-Venlo (circa 1865) kreeg Sittard een snellere en directe verbinding met de rest van de provincie. De gunstige ligging van het gebied ‘tussen stad en spoor’ leidde vanaf het derde kwart van de negentiende eeuw tot een ruimtelijke verdichting met tal van nieuwe voorzieningen. De stichting van een kloostercomplex met ziekenhuis kort na 1900 bracht deze ontwikkelingen in een stroomversnelling. Thans is het gebied dicht bebouwd met in het hart het Maaslandziekenhuis en vervult een stedenbouwkundige scharnierfunctie tussen binnenstad en spoorweg.