RM16045 Geleen - bij Kluis 3 : Sint Janskluis
Sint Janskluis. Driezijdig gesloten gebouwtje van baksteen met mergelbanden en met een dakruitertje uit 1699 e.v. Eikenhouten klokkenstoel vermoedelijk 1850, met moderne klok. De Sint Janskluis werd in 1699 gesticht door vorstin Maria-Dorothea van Dietrichstein, geboren prinses van Salm, gravin van Geleen als hospitaal voor mensen die getroffen waren door besmettelijke ziekten. De kluis van gewijd aan de H. Lazarus, patroon van de melaatsen.
Locatie: Geleen, bij Kluis 3
50° 57' 37" NB, 5° 49' 58" OL
Rijksmonument: 16045
Kadaster: Geleen F601
Bouwstijl: met mergelbanden
Bouwhistorie: De kluis van Krawinkel werd in 1699 gesticht door vorstin Maria-Dorethea von Dietrichstein, geboren prinses van Salm, gravin van Geleen. De kluis was gewijd aan de H. Lazarus, patroon van de melaatsen en bedoeld als hospitaal voor mensen die getroffen waren door een besmettelijke ziekte. Ze lag buiten de bebouwde kom, op een kruispunt van wegen naar Oud-Geleen, Daniken, Krawinkel, Spaubeek, Sweikhuizen en Spaans Neerbeek. Omdat de Geleense kluis centraal ligt tussen de hiervoor genoemde kernen, kan men er vanuit gaan dat het gebouwtje oorspronkelijk geen hermitage is geweest. Volgens de Geleense historicus Arthur Schrijnemakers wijzen de twee ingangen van de Sint-Janskluis op twee gescheiden toegangen naar een beneden- en een bovenverdieping, zodat gelijktijdig mannen en vrouwen, afzonderlijk van elkaar, konden worden verpleegd. De kluis werd een kluizenaarswoning (hermitage) in 1722 toen de bisschop van Roermond aan de in Geleen geboren broeder Gerlach toestemming verleende en hem daarmee verplichtte zich te houden aan regels met een strikte dagindeling die gebaseerd waren op gebed, meditatie en arbeid. De Sint-Janskluis is niet permanent door kluizenaars bewoond geweest. Na het overlijden van kluizenaar Nicolaas Gielen in 1781 was er geen opvolger en is de kluis langere tijd bewoond door leken. In 1845 werd zelfs aan Christiaan op den Camp toestemming verleend in de kluis een herberg te beginnen. Toch keerden kluizenaars na verloop van tijd weer terug naar de kluis van Krawinkel.
In 1852 kwam er Werner Schumacher wonen en werd de kluis opnieuw een hermitage. Tussen 1877 en 1879 woonde in de kluis een “brikkenbakkersgezin” dat als seizoensarbeiders in Duitsland werkte. In 1880 was er weer een heremiet. De laatste van de ruim 15 kluizenaars was broeder Antonius, een Franciscaner lekenbroeder, die met enkele jongelingen van 1900 tot 1912 in de kluis gewoond heeft. Tussen 1929 en 1934 werd opnieuw gediscussieerd over de bestemming van het historische gebouwtje. De eigenaar, het kerkbestuur van de parochie Oud-Geleen, wilde het na een grondige opknapbeurt een andere bestemming geven. De gemeente gaf echter de voorkeur aan afbraak om daardoor meer ruimte voor wegen en nieuwbouw te scheppen. Tijdens de verbouwing van 1937 werd de fundering hersteld, het keldertje opgevuld, een nieuwe vloer gestort en werden de kapel en de twee kamers op de begane grond en de bovenverdieping weggebroken zodat er een open ruimte ontstond. Tot slot werd het plafond vernieuwd. Naast de deur werd het uit grijze steen gehouwen wijwaterbekken geplaatst dat afkomstig was uit de in 1937 afgebroken parochiekerk van Lutterade-Krawinkel.
Door deze aanpassingen kon bouwpastoor Wermeling de kluis van oktober 1948 tot juli 1949 zonder problemen gebruiken als eerste noodkerkje van zijn nieuwe Kluisparochie. In de periode hierna is de kluis geruime tijd gebruikt als verblijf van een verkennersgroep van Scouting Kluis. De laatste restauratie vond plaats in 1984-1985. Tegenwoordig is de Sint-Janskluis eigendom van de gemeente Sittard-Geleen en wordt beheerd door de Stichting Sint-Janskluis. Ze is nu ingericht als bidkapel en beschikbaar voor alle vormen van kerkelijke vieringen. Ook worden er exposities gehouden en kleinschalige concerten gegeven.
