Het bombardement van Geleen
Maandag 5 oktober 1942. Een gewone dag in Geleen, zo lijkt het. De dreiging van de oorlog is voelbaar, maar de mensen zijn er ook aan gewend. Niemand in Geleen die deze ochtend bevroedt dat de mijnwerkersstad zich 24 uur later in een rouwkleed zal hullen.
De Britse Royal Air Force Bomber Command bestookte al enkele weken mijn- en industriecomplexen in het Rijnland. Het succes van een aanval hing voor een groot deel af van de weersomstandigheden. Op 5 oktober leken die gunstig om een aanval op Aken uit te voeren
Tussen 19.09 en 19.40 uur stijgen van verscheidene Engelse vliegvelden 257 toestellen op voor de vlucht naar Aken. Voorop het squadron pathfinders die het doel zullen markeren met lichtkogels. Maar slecht weer bemoeilijkt de vlucht en een aantal pathfinders bereikt het doel niet. De toestellen waaieren uit over een groot gebied.
De hel
Om 21.42 uur krijgt de commandopost van Staatsmijn Maurits van de Luftschutzzentrale het sein luchtgevaar door. Er wordt een waarschuwingssignaal gegeven: vliegtuigen in aantocht! Complete duisternis is geboden. Er mag geen cokesoven meer worden geleegd, om te voorkomen dat gloeiende sintels licht uitstralen. Om 22.10 uur verschijnen ten westen en noordwesten van Geleen plotseling tientallen lichtkogels in de lucht. Vlak na het luchtalarm van 22.15 uur vallen de eerste brisantbommen fluitend naar beneden. De ontploffingen worden steeds talrijker en heviger. Op verscheidene plaatsen breekt brand uit. Telkens weer draaien vliegtuigen boven Geleen en laten nieuwe ladingen bommen vallen. Engelse bommen op Geleen! Wat een verschrikkelijke vergissing! Ze denken dat ze boven het Ruhrgebied vliegen!
Geleen verandert in een hel. Huizen storten in. Puin wordt rondgeslingerd en stofwolken hangen als een dichte mist over de brandende stad. Eindelijk, omstreeks 23.10 uur, vermindert het luchtgeweld. De vliegtuigen trekken weg, een spoor van dood en vernieling achterlatend. In de Maurits zitten mijnwerkers ondergronds opgesloten. Door stroomuitval werken de liften niet meer. Noodgedwongen beginnen de koempels aan een lange klim naar boven. Wonder boven wonder volbrengen ze die zonder ongelukken. Om 10.30 uur de volgende morgen ziet de laatste mijnwerker weer daglicht.
'Geen flauw idee'
Bij het bombardement van Geleen waren circa dertig vliegtuigen betrokken. Er vielen 36 brisantbommen; vijf ervan waren voltreffers: zij belandden in de Eindstraat, Vuling, Minister Ruysstraat, Nachtegaalstraat en Romaniestraat. De andere bommen vielen in het open veld en enkele bommen kwamen niet tot ontploffing. Verspreid over de hele gemeente zijn verder circa twaalfduizend staafbrandbommen afgeworpen en driehonderd fosforbommen van verschillend gewicht.
Brandweerkorpsen uit alle grote gemeenten in Limburg en ook van buiten de provincie (Den Bosch, Tilburg, Breda, Nijmegen en Rotterdam) en zelfs Aken verleenden assistentie in Geleen en op de Staatsmijn Maurits. De aanvallers waren door het slechte zicht zo verspreid geraakt, dat in heel Zuid-Limburg slachtoffers vielen. Een van de pathfinders verklaarde bij terugkomst op de basis: 'we hadden geen flauw idee waar we ons bevonden'.
Slachtoffers
Het 'vergissingsbombardement' heeft in Zuid-Limburg ongeveer honderd levens geëist, waarvan 83 in Geleen. Een twaalfjarige, waarschijnlijk joodse jongen werd als onbekend slachtoffer begraven; van hem kon geen overlijdensakte worden opgemaakt. Verder vielen dodelijke slachtoffers in Beek (1), Schimmert (3), Heerlen (7) en het gehucht Aalbeek (2). Geleen telde 22 zwaargewonden; 59 woningen lagen in puin; 227 huizen waren zwaar beschadigd - 103 moesten worden gesloopt; 528 woningen kenden lichtere schade; 1728 woningen hadden dak- en glasschade. Naast de al genoemde straten waren de Groenstraat, Rijksweg-Zuid, Geenstraat en Annastraat zwaar getroffen. Drieduizend inwoners waren dakloos, ongeveer twintig procent van de bevolking.
Slechts één vliegtuig heeft zijn bommen boven Aken gelost, het eigenlijke doel van de aanval. Bij Maastricht stortte een Wellington bommenwerper neer en kwamen vijf bemanningsleden om. Bij een vuurgevecht boven Brunssum explodeerde een bommenwerper. Wrakstukken en lichaamsdelen van de bemanning kwamen verspreid over de gemeente neer. Overal in Zuid-Limburg was er schade door brisant- en brandbommen.
Wat het bombardement van Geleen ging heten, was een nacht van verschrikking voor heel Zuid-Limburg. ‘Een nacht die je als een nachtmerrie blijft achtervolgen’, aldus een inwoner van Geleen. De gemeente beleefde de zwartste dag uit haar historie.
Wim van Bergen, Math Vleeshouwers en Peter Schulpen
Voor meer informatie over dit onderwerp, zie:
Werkgroep Geschiedenis, 'Het bombardement van Geleen', in: Tijdschrift Heemkunde Vereniging Geleen 1982-3.
Huub Clerkx e.a. (redactie), Het bombardement van Geleen, 5 oktober 1942. ‘Het hele verhaal’ (2012).
